Hoe een karikatuur wordt gemaakt van traditioneel onderwijs

Zaterdagavond (10 maart jl.) twitterde ik een bericht over het project Curriculum.nu. Ik beken, het was frustratie. Laat hierbij duidelijk zijn dat ik nooit heb willen stellen dat leraren geen ‘rekengym’ mogen geven of iets dergelijks (ik ben namelijk een behoorlijke fan van de Spelles). Normaal gesproken ben ik altijd van mening dat je met frustratie weinig opschiet. Maar goed, het is menselijk zullen we maar zeggen. Die frustratie komt natuurlijk niet zomaar ergens vandaan.

Als leraar ben ik vrij traditioneel: ik sta voor klassikaal onderwijs, ben een van de voorvechters van directe instructie, vind cijfers geven een meerwaarde hebben, enzovoorts. Even onder ons, er zijn ook leerlingen die hun vinger bij mij in de klas opsteken.
Als onderwijsprofessional vind ik discussie en kritisch denken belangrijk. Zo heb ik bijvoorbeeld discussies over of we leerlingen bij een rapportgesprek moeten laten zitten (of niet), heb ik eindeloos gediscussieerd over de rol die ouders in het onderwijs moeten hebben, over het al dan niet laten zitten van leerlingen of over de Excellente School. Zo kan ik nog wel wat voorbeelden noemen. Veel discussies die ik op dergelijke wijze voerde waren boeiend. Soms lag ik dicht bij de discussiepartner(s), soms lagen we straatlengtes uit elkaar. Dan schudden we elkaar de hand en kwamen we tot de conclusie dat beide onderwijsideeën prima naast elkaar kunnen bestaan. Je kunt (en wilt?) het niet over alles eens zijn. Kortom, de discussies frustreren me niet.

Nee, wat mij frustreert is dat ik in het onderwijs veelal het gevoel krijg weggezet te worden als een leraar ‘die niet meer van deze tijd is.’ Het onderwijs moét anders, lijkt het wel. Ik lees regelmatig berichten waarin ik mezelf niet aan de indruk kan onttrekken dat het onderwijs dat ik geef wordt weggezet als een karikatuur. Zo stelde hoogleraar Harold Bekkering in het vaktijdschrift De Psycholoog (jaargang 53, nummer 3, maart 2018) het volgende:

‘Als neurowetenschapper heb ik serieuze bedenkingen bij wat we onze kinderen aandoen in het reguliere onderwijssysteem.[…] Leren vereist fouten maken. En dat is dus radicaal anders dan wat we doen in de praktijk met de klassikale benadering en directieve manier van lesgeven.’

Verder stelt prof. dr. Rob Martens dat het Nederlandse onderwijs maar wat aanklooit:

‘Welbeschouwd is het Nederlandse onderwijs decennialang amper veranderd. ‘Je wordt in een bankje gestopt. ‘Sla je boekje open op pagina 7. We gaan rekenen.’’

Beide heren houden een pleidooi voor Agora Niekée, een school die het onderwijs totaal anders inricht. Ook Sjef Drummen, de directeur van deze school, laat weinig heel van de traditionele opvatting. Leraren hebben mayonaise in hun hersenen, worden bij voorbaat kwaad als een kind scheldt, laten leerlingen afstromen en worden zelfs neergezet als zwakbegaafd.

En dan hebben we Curriculum.nu. De opvolger van Onderwijs2032. Het zijn projecten die suggereren dat het onderwijs niet meer van deze tijd is en anders ingericht moet worden. Het moet allemaal meer in samenhang. Het is natuurlijk afwachten waar de projectorganisatie straks mee zal komen. Maar dat het me niet onbezorgd laat mag helder zijn. Daarmee kom ik terug op mijn tweet. In het bijgevoegde fragment spreekt dus een leraar die deel uitmaakt van het project Curriculum.nu en dus ook voor mijn praktijk bezig is met curriculumvernieuwing. Dit zijn citaten van die persoon in het kader van Curriculum.nu die mij dus triggeren om die (enigszins ongenuanceerde) tweet te plaatsen:

‘Nadenken over hogere doelen dus, in plaats van alleen de lessen afdraaien.’

‘Er is zoveel veranderd in de maatschappij. Past het onderwijs nog wel bij de kinderen van nu?’

‘Punten geven […] vind ik bijvoorbeeld wel iets waar we over moeten nadenken. […] een leerling afstraffen op iets wat hij op dát moment nog niet kan, vind ik iets van vroegere tijden.’

‘Ik denk ook dat meer vakken samen zouden kunnen werken dan nu het geval is.’

Als ik die citaten lees, is het niet vreemd dat ik bezorgd ben dat leraren subjectieve visies naar het project meebrengen. Ik mag alleen maar hopen dat het niet leidt tot een onhaalbaar of idealistisch voorstel en dat ik (en anderen met mij) voor de zoveelste keer verwijzen naar de commissie Dijsselbloem.

Want laten we nog eens terugkeren naar mijn onderwijspraktijk. Ik zie het al voor me dat ik nooit nadenk over hogere doelen, alleen maar mijn lessen afdraai. Ik zie mezelf al continu leerlingen onvoldoendes geven om ze af te straffen omdat ze iets niet kunnen op dat moment. Tijdens de eerste les breuken vliegen de onvoldoendes in het rond. Fouten maken? Ben je gek. Daar hebben we geen tijd voor. Je snapt breuken maar direct en anders stroom je maar af. Of ze wel even snel hun boeken open willen slaan op bladzijde 8 en voor de rest doodstil op hun stoel blijven zitten, de hele dag.
Het is de karikatuur van het traditionele onderwijs. Iedereen die mij kent weet dat mijn traditionele wereldje er heel anders uit ziet. Dat leerlingen lachend naar school komen, dat leerlingen die uitvallen bij de arm worden gepakt en zo hard mogelijk (maar met liefde) omhoog worden getrokken. Ze ervaren succes, voldoening en eigenwaarde. Zelfs van samenhang in mijn lessen blijkt toch met enige regelmaat sprake te zijn en net zo goed denk ik na over het motiveren van leerlingen. En hoge doelen stellen? Degenen die mij kennen weten hoe kritisch ik naar mezelf ben en hoe hoog ik de lat steeds weer leg.

Ik heb altijd weinig begrepen van het idee dat kennis minder belangrijk is, terwijl tegelijkertijd vaak de stelling klinkt dat Nederland een kenniseconomie is. Ook heb ik altijd weinig begrepen van het beeld ‘dat de wereld sneller verandert dan ooit tevoren’ en we moeten ons ook sterk afvragen of dat zo is. Natuurlijk zijn er veranderingen, maar denken dat het onderwijs daar niets mee doet is net zo goed een karikatuur. Sterker nog, het onderwijs speelde zo sterk in op de computer, dat het averechts effect had. Natuurlijk zal ik niet ontkennen dat ik ernstige twijfels heb bij bepaalde vormen van leren, zoals de mensen die deze onderwijsvormen uitdragen hun twijfels zullen hebben bij mijn visie van goed onderwijs. Ik laat me zelf vaak evengoed kritisch uit over bepaalde onderwijszaken, zoals de 21^e-eeuwse vaardigheden. Maar we hoeven het ook niet eens te zijn. Het is de vrijheid die de onderwijswet ons biedt. De onderwijsvormen die niet werken zullen vanzelf wel verdwijnen, zoals het geval was bij Iederwijs en zoals nu ook gebeurt met de iPadschool.

Dus, let’s agree to disagree. Leraren (en andere betrokkenen) die vinden dat cijfers niet werken, dat er meer samenhang moet zijn, dat leerlingen meer moeten bewegen of kritisch moeten denken, denk vooral hard na over de wijze waarop je dat gaan doen. Zoals De Bruyckere stelt in zijn boek Klaskit: heb een visie. Maar schrijf mij (en mijn collega’s) niet voor hoe het onderwijs eruit moet zien, nadat het is neergezet als een traditionele karikatuur.

Mark van der Veen