Kritisch denken over Onderwijs2032 – gesprek met Mark Weekenborg van platform Onderwijs2032 en beleidsadviseur PO-Raad

Frans van Haandel, Mark van der Veen

Inleiding

Begin 2016 bracht het platform Ons Onderwijs2032 onder leiding van Paul Schnabel hun eindadvies uit. Sindsdien is er veel discussie over de kwaliteit en het draagvlak[1] van het advies. Tot 1 november is er een verdiepingsfase. Die bestaat uit twee naast elkaar lopende trajecten: De Onderwijscoöperatie onderzoekt bij docenten de mening over het advies en hoe ze hun rol zien in de curriculumontwikkeling. Daarnaast gaat een regiegroep[2] in kaart brengen hoe haalbaar en toepasbaar onderdelen van het advies in de praktijk zijn en wat daar voor nodig is, gericht op verbinding en afstemming tussen de trajecten in de verdiepingsfase.
We missen een essentiële fase: kritisch denken in de beeldvormingsfase[3]. Omdat we dit ook misten in de adviesfase van Onderwijs2032 gaan we zelf op onderzoek uit. Kortgezegd is onze onderzoeksvraag: ‘Voor welk probleem is Onderwijs2032 de oplossing en waarom is Onderwijs2032 dan de juiste oplossing?’

De PO-raad is een van de partijen die zich in de discussie rond Onderwijs2032 mengt. Als voorstander van het advies geeft de PO-raad regelmatig aan veel enthousiasme en draagvlak te zien voor Onderwijs2032. Waar is dit draagvlak dan precies te vinden? En wat maakt de PO-raad zo enthousiast over het advies van het platform Onderwijs2032? Na deze vragen te hebben gesteld op social media kregen we een uitnodiging van de PO-Raad voor een toelichting.

Op 15 juni spraken we met Mark Weekenborg, beleidsadviseur/strategisch adviseur onderwijsinhoud en -opbrengsten van de PO-Raad. Tevens is hij voor 2 dagen per week gedetacheerd lid van het platform Ons Onderwijs2032. Wij spraken hem in zijn rol voor Ons Onderwijs2032.

Het ontstaan van Onderwijs2032

Weekenborg ging allereerst in op het ontstaan van Onderwijs2032. Van Onderwijs2032 wordt vaak gedacht dat het een idee is van Sander Dekker, de staatssecretaris van OCW. Dit beeld verdient volgens Weekenborg enige nuance. De overheid voerde namelijk langere tijd incidenteel gestuurde politiek op het gebied van onderwijs. Ontstond een vraagstuk in het onderwijs, dan kwam de overheid met beleid. Het gevolg was dat ook de PO-raad vaak moest meedenken over beleidsoplossingen. In 2013 werd Rinda den Besten voorzitter van de PO-raad en in de maanden daarna waren er vier incident gestuurde beleidsaanpassingen, bijvoorbeeld op het gebied van pesten. Zij vond dat dit niet de bedoeling kon zijn; het maakt het politieke onderwijsbeleid ongeloofwaardig als er steeds beleidsaanpassingen komen. Er kon beter gekeken worden naar het totale onderwijsaanbod: voldoet het huidige onderwijs nog aan de maatstaven van deze tijd?

De dialoog die het platform Onderwijs2032 daarna voerde met allerlei instellingen, leerlingen, ouders, schoolleiders en leraren is inmiddels bekend. Deze dialoog leverde enorm veel input op die werd samengevat in een voorlopig advies. Vervolgens konden alle betrokkenen van het dialoog nogmaals kijken of het platform tot de juiste consensus was gekomen. Dat leidde begin 2016 tot het definitieve eindadvies. Dit eindadvies kent volgens Weekenborg  juist dankzij dit proces een groot draagvlak.

Draagvlak? Welk draagvlak?

Waar ziet de PO-raad dan precies het veronderstelde draagvlak? Weekenborg vertelde dat verschillende bijeenkomsten hebben plaatsgevonden met leden van de PO-raad. Werkelijk alle leden waren enthousiast en riepen op om het eindadvies door te zetten. Dit klinkt inderdaad als draagvlak. Maar het feit dat leden van de PO-raad schoolbesturen en werkgevers in het onderwijs zijn, geeft toch een andere kijk op de situatie. Het is namelijk een eenzijdig draagvlak van zij die het onderwijs niet zelf uitvoeren.

Weekenborg merkte op dat de rol van de leerkracht inderdaad beperkt was. Alle 250.000 leraren betrekken is voor alleen een verkennende dialoog wel een hele grote operatie. Daarbij willen leraren zich ook liever bezig houden met het werk van alledag, aldus Weekenborg. Hij gaf aan dat er wel zo’n 10.000 leraren uit het PO en VO betrokken waren bij de dialoog.

We vroegen ons af waar dat aantal op gebaseerd is: De infographic[4] van het platform Onderwijs2032 benoemt namelijk veel minder leerkrachten. Deze infographic is door het platform gepubliceerd na een peiling in de zomer van 2015, waarbij leraren konden reageren op stellingen over Onderwijs2032. De antwoorden op de open vragen zijn nooit door het platform gepubliceerd. Dit terwijl wij van mening zijn dat de infographic een eenzijdig pro-Onderwijs2032 beeld schetst. De open antwoorden uit de enquête roepen toch een meer genuanceerd beeld op. Wij hebben daarom de antwoorden van de open vragen zelf gepubliceerd op http://tinyurl.com/OpmerkingenPeiling.

Volgens Weekenborg komt de leerkracht uitgebreid aan zet tijdens de ontwerpfase. Hij benadrukte nogmaals dat het eindadvies geen blauwdruk is, maar slechts een vertrekpunt. Wat ons betreft is het een gevaarlijke constatering om een fundamentele onderwijsvernieuwing te baseren op een draagvlak van sectorraden en een onvindbare [5] groep van 10.000 leraren. De commissie Dijsselbloem constateerde al dat elke onderwijsvernieuwing zonder groot draagvlak onder leraren gedoemd is te mislukken. Voor ons blijft dus nog steeds de vraag waar we het noodzakelijke grote draagvlak onder leraren kunnen vinden.

De wetenschappelijke onderbouwing

Al meerdere keren is kritiek geuit op de wetenschappelijke onderbouwing[6] van Onderwijs2032. Natuurlijk kwamen ook wij hierop terug tijdens het gesprek. We kregen wederom dezelfde antwoorden die eerder hoorbaar waren: het rapport moest een leesbaar rapport blijven, daarom is die onderbouwing daarin weggelaten. Op de site van Onderwijs2032 is wel een lijst terug te vinden met geraadpleegde literatuur. Veel wetenschappelijke onderbouwing komt de leesbaarheid niet ten goede, aldus Weekenborg.

Wat ons betreft verstomt dit de kritiek absoluut niet, maar wordt deze alleen maar bevestigd. Het is een must dat stellingnames en keuzes vanuit de wetenschap worden bevestigd en verantwoord. Een mening verkondigen op onderbuikgevoel is ondenkbaar. Toch lijkt dat in het rapport van het eindadvies te gebeuren. Een literatuurlijst op een website kan nooit als verantwoording dienen. Tot in hoeverre iedere bron is meegenomen in het eindadvies valt niet te achterhalen. Tot slot zetten we ook vraagtekens bij de constatering van Weekenborg dat een rapport onleesbaar wordt als deze wetenschappelijk wordt verantwoord. Bijvoorbeeld de boeken: ‘Jongens zijn beter dan meisjes’ van Casper Hulshof en Pedro de Bruyckere en ‘Leren zichtbaar maken’ van John Hattie zijn boeken met een groot wetenschappelijk gehalte. Prima leesbaar ook.

Het antwoord van Onderwijs2032

Onderwijs2032 ondervangt verschillende problemen, aldus Weekenborg. Ten eerste benoemt hij de digitale geletterdheid. Digitale geletterdheid gaat onder meer over basiskennis van ICT. Daarmee moet worden voorkomen dat kinderen digibeet worden. Weekenborg geeft aan dat vijf procent van de jongeren onder de 20 jaar digibeet is. Nog een getal dat uit de lucht lijkt te vallen [5]. Ten tweede benoemt Weekenborg de rol van burgerschap. We hebben momenteel te maken met veel maatschappelijke problemen die er om vragen dat leerkrachten de normen en waarden van onze democratie doorgeven. Directies geven aan dat steeds meer leraren met de handen in het haar zitten wanneer bijvoorbeeld cultuurbotsingen plaatsvinden: leraren zijn te weinig handelingsbekwaam op dit gebied.

Wij vragen ons af hoe Onderwijs2032 hiervoor een oplossing kan zijn. Is burgerschap niet eerder een houding die zich vormt uit hoe anderen het voorleven en zich ontwikkelt naarmate de leeftijd vordert? Is dit dus niet eerder een probleem dat zich afspeelt op een ander niveau dan het curriculum? En hoe ondervang je dit precies met een curriculum? Weekenborg geeft aan dat het belangrijk is dat juist leerkrachten hier invulling aan geven tijdens de ontwerpfase.

Tot slot stelden we de samenvattende vraag der vragen: voor welk probleem is Onderwijs2032 het antwoord? Weekenborg noemt de versnippering van het onderwijs. Er zijn veel meningen en discussies gaande rond scholen. Deze ‘gekte’ moet worden gekanaliseerd. Ook moet het onderwijs toekomstbestendiger worden. We moeten problemen voorkomen en niet achteraf de vraag stellen waarom we niet eerder aan de bel hebben getrokken voor oplossingen. Natuurlijk gaat dit nog een tijd duren, aldus Weekenborg. In Schotland heeft een vergelijkbaar proces zeker acht jaar geduurd voordat het effectief was.

Na ons gesprek waren we benieuwd wat Schotland als voorbeeldland voor Onderwijs2032 had opgebracht. Op dezelfde dag als ons bezoek aan de PO-raad werd het Schotse nieuws beheerst door de mislukte onderwijshervorming daar. Een krantenkop: “Scottish education ‘no longer world class’, says Keir Bloomer”[7]. De conclusie van deze berichten: de onderwijsvernieuwingen van de laatste tijd hebben het niveau van het onderwijs in Schotland doen dalen. Keir Bloomer was zelfs een van de leden van de groep die de grote curriculumvernieuwing vorm gaf. Soms vraag je jezelf af of toeval wel bestaat.

Conclusie

We hebben bij Mark Weekenborg van de PO-raad niet de heldere antwoorden gevonden die ons overtuigen van de waarde van Onderwijs2032. Ook hebben we het vermeende draagvlak op de werkvloer niet gevonden en is de stelling dat Onderwijs 2032 nodig is tegen de versnippering van het onderwijs discutabel. Want wat is precies versnippering? En is dit een probleem? Is dit een groter probleem dan actuele problemen als functioneel analfabetisme[8] of de groeiende kansenongelijkheid[9]? Het mag duidelijk zijn: we gingen met meer vragen naar huis dan we kwamen. Het gemak waarmee niet duidelijk onderbouwde visies en idealen worden vastgelegd in het eindadvies van Schnabel is een pijnlijke constatering die we helaas niet mogen negeren. De toepassing van wetenschappelijke inzichten is onderbelicht. De hoop dat het eindadvies Onderwijs2032 om meer gaat dan een verzameling idealen uit het progressivisme is niet bevestigd, noch is het duidelijk voor welk probleem het een antwoord biedt.

Stel, het eindadvies krijgt daadwerkelijk handen en voeten. Zal de discussie rondom het onderwijs dan daadwerkelijk afnemen, zoals gesteld door Weekenborg? Het is wederom een conclusie waar geen onderbouwing aan ten grondslag ligt. Daarbij, waarom zouden we dat eigenlijk willen? Discussie is juist waardevol, mits goed gevoerd. Laten we niet zomaar strooien met idealen. Laat ons een Schots scenario liever voorkomen.

Over de auteurs

Frans van Haandel, @FransvHaandel op twitter, heeft Informatica gestudeerd aan de Universiteit van Utrecht en was daarna zelfstandig ICT-ondernemer. 12 jaar geleden haalde hij zijn 1^e graads bevoegdheid als docent wiskunde. Sindsdien is hij deeltijd docent wiskunde in de bovenbouw havo/vwo en deeltijd ICT-ondernemer.

Mark van der Veen, @markonderwijzer op twitter, heeft aan de pabo gestudeerd en is sinds 12 jaar voltijd groepsleerkracht in de bovenbouw van het basisonderwijs. Hij is daarnaast bezig met zijn afstudeerscriptie over het lerarenregister binnen de masteropleiding Onderwijswetenschappen aan de Open Universiteit.

Voetnoten

[1] Zie bijvoorbeeld het draagvlakonderzoek http://tinyurl.com/draagvlak2032

[2] De regiegroep bestaat uit de PO-Raad, de VO-Raad, de Algemene Vereniging van Schoolleiders, het LAKS, Ouders & Onderwijs en de Onderwijscoöperatie.

[3] De belangrijkste fase bij besluitvorming, zoals in het beeldvorming-oordeelvorming-besluit model van Robert Bales en Fred Strodtbeck , zie bijvoorbeeld www.atim.eu/upload/pdf/BOB-model.pdf  voor een schematisch overzicht.

[4] De infographic  stond op http://onsonderwijs2032.nl/onderwijs2032-tien-punten/#raadpleging. De link naar de infographic is in mei 2016 van de site verwijderd.

[5] Onze vraag naar een ondersteunende bron voor
– het aantal van 10.000 betrokken leraren
–  vijf procent van de jongeren is digibeet
Was een moeilijke vraag. We stelde de vraag direct na het gesprek vooraf aan publicatie van deze blog ook nog schriftelijk maar ontvingen geen antwoord. Na een paar keer aandringen kregen we antwoord.
Zie de reactie hieronder opgenomen op 24 juli om 19:40 uur.

[6] Zie bijvoorbeeld de artikelen op https://onderwijs2032sciencecheck.wordpress.com/

[7] https://www.thecourier.co.uk/fp/news/politics/scottish-politics/190354/scottish-education-no-longer-world-class-says-keir-bloomer/

[8] Functioneel analfabetisme betekent zo laaggeletterd dat het praktisch functioneren in de maatschappij belemmert. In Nederland zijn 1,3 miljoen mensen functioneel analfabeet. Zie http://www.hr-kiosk.nl/hoofdstuk/arbeid/analfabetisme-en-laaggeletterdheid

[9] Zie bijvoorbeeld http://stukroodvlees.nl/ongelijkheid-niet-opgelost-met-eerherstel-eindtoets/